अहिले नेपाली समाज दुईवटा कुराले तरंगित भएको छ । नजिकिंदै गरेको मंसिर ४ को निर्वाचनका लागि उम्मेदवारहरुको मनोनयनस“गै एकातिर चुनावी माहोल तात्दै गएको छ भने अर्कोतिर नेपालीहरुको सबैभन्दा ठूलो र महत्वपूर्ण मानिएको चाड दसैंले घरआ“गन टेकिसकेको छ । अब एकैछिन चर्चा गरौं मंसिर ४ का लागि तोकिएको संविधानसभा निर्वाचनकै । चोक तथा गल्लीहरुमा गरिने चुनावी छलफलले लगभग चुनाव हुने निश्चित झैं भएको छ । अब कुनै भवितव्य आइनपरेको खण्डमा तोकिएको समयमा निर्वाचन हुनेमा शंका रहेन । प्राविधिक तथा अन्य हिसाबले पनि मुलुक निर्वाचनको महौलतिर गएको छ । यद्यपि मोहन वैद्यहरुको एउटा शक्ति बाहिरै रहेको अवस्थामा चुनाव हुन सक्छ र भन्ने प्रश्न अझै पनि यथावत नै छ । तर पनि उक्त प्रश्नको आयतन सा“घुरिंदै गएको छ । अब मोहन वैद्यहरुले नचाहेरै पनि निर्वाचन हुनसक्छ भन्ने संकेत देखिएको छ ।
त्यसो त पछिल्लो समयमा मोहन वैद्य नेतृत्वको नेकपा–माओवादी र अन्य केही असन्तुष्ट साना दलहरुलाई निर्वाचनमा सहभागि गराउने सवालमा राजनीतिक दलहरुबीच निकै घनिभूत छलफल र वार्ता भएकै हो । तर, ती सबै प्रयासहरु सफल हुन नसेनन् । जसले गर्दा तत्कालका लागि बहिस्कारवादीहरुलाई निर्वाचनमा ल्याउने संभावना सा“घुरिनु पुग्यो । ती दलहरु निर्वाचन आयोगद्वारा जारी गरिएको निर्वाचन कार्यतालिकामा सामेल भएनन् । वस्तुतः मंसिर ४ गतेको निर्वाचनमा उनीहरु सहभागि हुन सक्ने वातावरण बनेन र अहिले ती दलहरुरहितको निर्वाचनको तयारी भइरहेको छ । त्यसो त मोहन वैद्यहरुले आफूहरुलाई चुनावमा आउन दिइएन भनेर मुख्य ४ राजनीतिक दललाई आरोपित गरिरहेका छन् । उनीहरुले अझै पनि आफूहरु सिद्धान्ततः चुनावको विरोधी नभएको हु“दा संविधानसभाबाट नया“ संविधान बन्ने ग्यारेन्टी तथा जनताका अधिकारहरु संविधानमा लेखिने कुराको ग्यारेन्टी भए चुनावमा जाने कुरा गरिरहेका छन् । तर, वस्तुतः यो तत्कालका लागि त्यसको कुनै ठोस आधार देखा परेको छैन । यसो भन्दै गर्दा सबैभन्दा पहिले संविधानको अन्तर्वस्तुको सवालमा पहिले दलहरुबीच राजनीतिक सहमति हुनुपर्ने अर्थ लाग्छ ।
दलहरुबीच संविधानका मूलभूत विषयमा सहमति भइसकेपछि त्यसलाई औपचारिक रुपमा टुंग्याउनको लागि संविधानसभाको चुनाव गर्ने र त्यसबाट सहज रुपमा संविधान निर्माण हुने वैद्यहरुको तर्क आफैंमा राम्रो त सुनिन्छ । तर, त्यो आफैंमा एउटा आदर्शवादी कल्पना झैं देखिन्छ । किनकि पछिल्लो समयमा देखापरेको राजनीतिक जटिलताको मुख्य कारण नै प्रमुख राजनीतिक शक्तिहरुबीच संविधान निर्माण अन्तर्गत संघीयतालगायतका केही जटिल मुद्दाहरुमा सहमति निर्माण हुन नसक्दा उत्पन्न भएको हो । त्यसैगरी त्यही विवादकै कारण पहिलो संविधानसभाको अन्त्य हुन गएको धरातलीय यथार्थलाई नजरअन्दाज गर्दै फेरि त्यस्तै ‘असंभव’ झैं लाग्ने सहमतिको कल्पना गर्नु यथार्थपरक हु“दैन । राजनीतिक दलहरुबीच आपसी द्वन्द्व र असहमति यति चुलियो कि बाबुराम भट्टराईको प्रधानमन्त्रीत्वमा रहेको वैधानिक सरकारले घोषणा गरेको चुनावमा सबैको सहमति निर्माण हुन सकेन । अनि सरकार परिवर्तनको बहानामा धेरै समय दलहरुबीच माथापच्छि चल्यो तर, दलीय सरकार बन्न सकेन । दलहरुबीचको असमझदारीको फलस्वरुप प्रधान न्यायधीश खिलराज रेग्मीको अध्यक्षतामा अन्तरिम चुनावी सरकार निर्माण हुन पुग्यो ।
यसर्थ, वैद्यहरुले भनेजस्तो फेरि त्यही विन्दुबाट राजनीतिक दलहरुबीच संविधानका अन्तर्वस्तुमा सहमति निर्माण गरेर मात्रै संविधानसभाको निर्वाचन गर्ने कुरा वस्तुतः संभव छैन । खासमा यहि राजनीतिक जटिलतालाई विधिवत रुपमा अन्त्य गर्नका लागि छिटोभन्दा छिटो एउटा जनताद्वारा चुनिएको वैधानिक निकाय जरुरी छ, त्यसको लागि चुनाव नै सर्वोत्तम विकल्प हो । अहिले मुलुक जनप्रतिनिधिबिहीन छ । तत्काल प्रतिनिधिमूलक संस्था नहुने हो भने राजनीतिको कमाण्ड अन्यत्रै मोडिने खतरा रहन्छ । यसैमा मोहन वैद्यहरुको फरक मत रहेको छ, जुन वस्तुगत देखिंदैन । यसर्थ, मोहन वैद्यहरुको असन्तुष्ट मोर्चाले मंसिर ४ गतेको निर्वाचन जसरी भए पनि विथोल्न हु“कार गरिरह“दा चार प्रमुख दलहरुलगायत अन्य राजनीतिक शक्तिहरु भने चुनावी स्पर्धामा उत्रिएका छन् । संविधानसभाको निर्वाचनका लागि १ सय २२ राजनीतिक दलहरुले निर्वाचन आयोगमा समानुपातिक तर्फको उम्मेदवारी सूचि दर्ता गराएकोले पनि चुनावप्रति सबै आतुुर रहेको देखिन्छ । मोहन वैद्यहरुले चुनावमा अर्गेल्याईं गर्नाले आफैंलाई अफ्ठेरो पर्नसक्छ ।
सहरका चोक, गल्ली देखि गाउ“घरका चौतारीहरुसम्म चुनावी चलहपहल सुरु हु“दै गर्दा स्वदेशमा रहेका तथा विदेशमा रहेका नेपालीहरुलाई दसैंको रन्कोले घर्लप्पै छोपेको छ । यसर्थ हाम्रा चोक, गल्लीहरुमा कि त चुनावी गफ हुन्छन्, कि त दसैंको कुरा नै भइरहेका छन् । घटस्थपनास“गै नेपालीहरुको घरआ“गनमा दसैं भित्रिसकेको छ । केहि दिनअघि मात्र करिब ५ लाख यात्रुहरुले दसैंका लागि काठमाडौं छाडेको समाचार आएको थियो । यो क्रम बढ्दो छ । मानिसहरु चाडपर्वको मानसिकतामा छन् । त्यसमा पनि दसैं नेपालीहरुले विशेष महत्वका साथ मनाउने पर्व हो । यसपालीको दसैं पनि अब चुनावमय नै हुने देखिन्छ ।
दसैंको धार्मिक प्रसङ्ग शक्ति पूजक परम्परास“ग सम्बन्धित छ । देवीले दानवको बध गरेको खुसीयाली होस् वा रामले रावणलाई हराएको प्रसङ्ग होस्, दसैंको सुरुवात त्यसै प्रसङ्गबाट भएको मानिन्छ । दसैंको व्याख्या आफ्नो आफ्नो होला तर यसको धार्मिक तथा शक्ति पूजक प्रसङ्ग जेजस्तो भए तापनि अहिले सामाजिक र सांस्कृतिक पाटोले दसैंलाई खर्लप्पै छोपेको छ । दसैं वर्षौंदेखि टाढा रहेका आफन्त जनहरुसँग भेटघाट गर्ने पर्व, वर्षौंदेखि टाढा रहेको साथीसंगी र दौंतरीहरुसित रमाइलो गर्ने पर्व, काम र मामका लागि विदेश पशेकाहरु स्वदेश फिर्ता हुने पर्व, अवसरको खोजीमा गाउँपाखा छाडेर शहर भित्रिएकाहरु गाउँघर फर्कने पर्व, केही हुनेखानेले वैभव देखाउने पर्व पनि, अनि नहुनेहरुले पनि जोरजम्मा गरी मिठोमसिनो खाने पर्व, सबै आफन्त तथा प्रियजनहरु जुटेर मीठोमसिनो खाने पर्वकै रुपमा यसलाई लिने गरिन्छ । र नै यसको सामाजिक महत्व पनि त्यत्तिकै छ ।
तथापि चाडपर्व, धर्म, संस्कृति र परम्पराको नाउ“मा हामीले पुराना रुढीवादी मान्यताहरुलाई पछ्याइरहेका छौं । हामीले धेरै चाडपर्वहरु मनाइरहंदा विगतमा परम्पराको नाममा चलिआएका कतिपय रुढीवादी तथा हिंश्रक मान्यताहरुलाई चटक्कै पन्छाएर त्यसको ठाउंमा नयां स्वस्थ चिन्तन जगाउन सकेका छैनौं । अर्कोतर्फ चाडपर्वलाई विगतमा भन्दा बढी भद्दा र विलासी बनाएर अनावश्यक रुपमा भड्किलो बनाइरहेका छौं । अझ समाजका मध्यम तथा उच्चमध्यम वर्गले चाडपर्वलाई आफ्नो वैभव प्रदर्शन गर्ने उत्सवको रुपमा लिंदा त्यसले नहुने निम्नवर्गका आम उपभोक्ताहरुलाई थप मार परिरहेको छ । उनीहरुले समाजमा हुनेखाने वर्गकै देखासिकी गर्ने गरिरहेका छन् र समाजले पनि चाडपर्वमा खुलेर खर्च नगर्ने वा खर्च गर्न नसक्ने वर्गलाई कमजोर र हेयको दृष्टिले हेर्ने गर्दा उनीहरुले रिनधन गरेरै भएपनि चाडपर्व मनाउनुपर्ने बाध्यता आइपरेको छ । यसले वास्तवमै गलत संस्कारको निर्माण गरिरहेको छ ।
यसले गर्दा चाडपर्वको समाजिक र सांस्कृतिक पक्ष ओझेलमा पर्ने र त्यसले अनावश्यक रुपमा भड्किलो संस्कृतिलाई चाडपर्वको पर्यायको रुपमा संरक्षित गर्ने विढंपना दिनानुदिन बढ्दै गइरहेको छ । यसले निश्चय पनि स्वस्थ चिन्तनलाई निषेध गर्दछ र हामीलाई फगत आडम्बरी मात्रै बनाउंछ । हामीले दसैंको मुखैमा आएर दसैंलाई कसरी स्वस्थ बनाउने भनेर सोच्नु जरुरी छ । दसैंको विशेषताको रुपमा खानपीनलाई विशेष महत्व दिइन्छ । दसैंमा बासी मासुको खपत बढी नै हुन्छ र मासुलाई साथी भन्दै मादकपदार्थको सेवनलाई पनि सहज रुपमा लिइन्छ । फलस्वरुप मादकपदार्थको खपत पनि बढी नै हुने गरेको छ । मासु र रक्सीमा रमाउने पुस्ता पनि नेपालमा ठूलै छ । त्यसो त दसैंको नाममा जुवातासको खाल पनि रामै्र जम्नेछ । विशेष गरी दसैंतिहारलाई त जुवातास खेल्ने अवसरकै रुपमा लिनेहरुको संख्या पनि धेरै छ । समाजले पनि चाडपर्वमा जुवातास खेलेर गरिने ‘ट्याम पास’ लाई सहज रुपमा लिने गर्छ । त्यसो त अहिलेको नेपाली युवापुस्ता जानेर वा नजानेर धर्म, संस्कृति, संस्कार र परम्परा मान्ने नाममा पुरानो रुढीवादी मान्यतालाई बिरालो बांध्ने शैलीमा पछ्याउन अभ्यस्त छ भने अर्कोतर्फ आधुनिक बन्ने नाममा उत्तरआधुनिक पूंजीवादी सञ्जालमा जकडिन पुगेको छ । यसरी अनौठो खाले नवसंस्कार र नवसंस्कृतिको रुपमा ‘कोकाकोला कल्चर’ को जन्म भइरहेको छ ।
शब्दचित्रमा चुनाव र दसैं उस्तै लाग्छन् । दुवैले शक्तिको उपासनालाई जोड दिन्छन् । चुनाव पनि शक्तिको उपासना नै हो । यद्यपि चुनावले आम रुपमा नागरिकहरुको हक अधिकार स्थापित गर्नुपर्छ भन्ने सैद्धान्तिक मान्यता छ । जनताको सार्वभौम अधिकारको प्रयोग गर्ने थलो चुनाव हो । चुनावमार्फत नै आम नागरिकले आफूहरु वास्तविक रुपमा देशको नागरिक भएको गर्विलो महशुस गर्दछन् । जनताले आफ्नो हक, अधिकारस्थापित गर्नका लागि आफ्ना प्रतिनिधिहरुलाई चुन्छन् र ती प्रतिनिधिहरुले जनताको पक्षमा पहरेदारी गर्ने काम गर्दछन् । तथापि निर्वाचनको मुखमा जनताका दुःखलाई आफ्नै मान्ने नेताहरुले निर्वाचनपछि जनताको घरआ“गन चटक्कै भुलेको तीतो यथार्थ छ । अहिले चुनावको पूर्व सन्ध्यामा दसैं परेकोले दसैं चुनावी अभियानका लागि महत्वपूर्ण थलो बन्ने देखिन्छ । विरक्तिएका मनहरु सगोलमा बसेर धुंदै मिठोमसिनो खाने पर्व हो दसैं । देशमा लाहुरे बन्दै विदेश भित्रिनेहरु र अवसरको खोजीमा सहर पसेकाहरु गाउ“ भित्रिने पर्व हो दसैं । तर, त्यही दसैं अहिले पू“जीवादी बजारले निरन्तर रुपमा बलात्कृत हु“दै गइरहेको छ । यो फगत उपभोगको चाड बन्दैछ । यसपालीको दसैंलाई हामी जनसाधारणले गाउ“घरमा आउने जनप्रतिनिधिहरुस“ग आफ्ना कुरा सशक्तका साथ राख्ने अवसरको रुपमा प्रयोग गर्नुपर्छ । चुनावमा सा“च्चिकै जनताको शक्ति स्थापित गर्ने दिशामा लाग्नुपर्छ । दसैंको यहि शुभकामना !
मनिकर कार्की “निवर्तमान”
दैनिकपत्र दैनिकमा मिति २०७०।०६।२१ गते प्रकाशित
त्यसो त पछिल्लो समयमा मोहन वैद्य नेतृत्वको नेकपा–माओवादी र अन्य केही असन्तुष्ट साना दलहरुलाई निर्वाचनमा सहभागि गराउने सवालमा राजनीतिक दलहरुबीच निकै घनिभूत छलफल र वार्ता भएकै हो । तर, ती सबै प्रयासहरु सफल हुन नसेनन् । जसले गर्दा तत्कालका लागि बहिस्कारवादीहरुलाई निर्वाचनमा ल्याउने संभावना सा“घुरिनु पुग्यो । ती दलहरु निर्वाचन आयोगद्वारा जारी गरिएको निर्वाचन कार्यतालिकामा सामेल भएनन् । वस्तुतः मंसिर ४ गतेको निर्वाचनमा उनीहरु सहभागि हुन सक्ने वातावरण बनेन र अहिले ती दलहरुरहितको निर्वाचनको तयारी भइरहेको छ । त्यसो त मोहन वैद्यहरुले आफूहरुलाई चुनावमा आउन दिइएन भनेर मुख्य ४ राजनीतिक दललाई आरोपित गरिरहेका छन् । उनीहरुले अझै पनि आफूहरु सिद्धान्ततः चुनावको विरोधी नभएको हु“दा संविधानसभाबाट नया“ संविधान बन्ने ग्यारेन्टी तथा जनताका अधिकारहरु संविधानमा लेखिने कुराको ग्यारेन्टी भए चुनावमा जाने कुरा गरिरहेका छन् । तर, वस्तुतः यो तत्कालका लागि त्यसको कुनै ठोस आधार देखा परेको छैन । यसो भन्दै गर्दा सबैभन्दा पहिले संविधानको अन्तर्वस्तुको सवालमा पहिले दलहरुबीच राजनीतिक सहमति हुनुपर्ने अर्थ लाग्छ ।
दलहरुबीच संविधानका मूलभूत विषयमा सहमति भइसकेपछि त्यसलाई औपचारिक रुपमा टुंग्याउनको लागि संविधानसभाको चुनाव गर्ने र त्यसबाट सहज रुपमा संविधान निर्माण हुने वैद्यहरुको तर्क आफैंमा राम्रो त सुनिन्छ । तर, त्यो आफैंमा एउटा आदर्शवादी कल्पना झैं देखिन्छ । किनकि पछिल्लो समयमा देखापरेको राजनीतिक जटिलताको मुख्य कारण नै प्रमुख राजनीतिक शक्तिहरुबीच संविधान निर्माण अन्तर्गत संघीयतालगायतका केही जटिल मुद्दाहरुमा सहमति निर्माण हुन नसक्दा उत्पन्न भएको हो । त्यसैगरी त्यही विवादकै कारण पहिलो संविधानसभाको अन्त्य हुन गएको धरातलीय यथार्थलाई नजरअन्दाज गर्दै फेरि त्यस्तै ‘असंभव’ झैं लाग्ने सहमतिको कल्पना गर्नु यथार्थपरक हु“दैन । राजनीतिक दलहरुबीच आपसी द्वन्द्व र असहमति यति चुलियो कि बाबुराम भट्टराईको प्रधानमन्त्रीत्वमा रहेको वैधानिक सरकारले घोषणा गरेको चुनावमा सबैको सहमति निर्माण हुन सकेन । अनि सरकार परिवर्तनको बहानामा धेरै समय दलहरुबीच माथापच्छि चल्यो तर, दलीय सरकार बन्न सकेन । दलहरुबीचको असमझदारीको फलस्वरुप प्रधान न्यायधीश खिलराज रेग्मीको अध्यक्षतामा अन्तरिम चुनावी सरकार निर्माण हुन पुग्यो ।
यसर्थ, वैद्यहरुले भनेजस्तो फेरि त्यही विन्दुबाट राजनीतिक दलहरुबीच संविधानका अन्तर्वस्तुमा सहमति निर्माण गरेर मात्रै संविधानसभाको निर्वाचन गर्ने कुरा वस्तुतः संभव छैन । खासमा यहि राजनीतिक जटिलतालाई विधिवत रुपमा अन्त्य गर्नका लागि छिटोभन्दा छिटो एउटा जनताद्वारा चुनिएको वैधानिक निकाय जरुरी छ, त्यसको लागि चुनाव नै सर्वोत्तम विकल्प हो । अहिले मुलुक जनप्रतिनिधिबिहीन छ । तत्काल प्रतिनिधिमूलक संस्था नहुने हो भने राजनीतिको कमाण्ड अन्यत्रै मोडिने खतरा रहन्छ । यसैमा मोहन वैद्यहरुको फरक मत रहेको छ, जुन वस्तुगत देखिंदैन । यसर्थ, मोहन वैद्यहरुको असन्तुष्ट मोर्चाले मंसिर ४ गतेको निर्वाचन जसरी भए पनि विथोल्न हु“कार गरिरह“दा चार प्रमुख दलहरुलगायत अन्य राजनीतिक शक्तिहरु भने चुनावी स्पर्धामा उत्रिएका छन् । संविधानसभाको निर्वाचनका लागि १ सय २२ राजनीतिक दलहरुले निर्वाचन आयोगमा समानुपातिक तर्फको उम्मेदवारी सूचि दर्ता गराएकोले पनि चुनावप्रति सबै आतुुर रहेको देखिन्छ । मोहन वैद्यहरुले चुनावमा अर्गेल्याईं गर्नाले आफैंलाई अफ्ठेरो पर्नसक्छ ।
सहरका चोक, गल्ली देखि गाउ“घरका चौतारीहरुसम्म चुनावी चलहपहल सुरु हु“दै गर्दा स्वदेशमा रहेका तथा विदेशमा रहेका नेपालीहरुलाई दसैंको रन्कोले घर्लप्पै छोपेको छ । यसर्थ हाम्रा चोक, गल्लीहरुमा कि त चुनावी गफ हुन्छन्, कि त दसैंको कुरा नै भइरहेका छन् । घटस्थपनास“गै नेपालीहरुको घरआ“गनमा दसैं भित्रिसकेको छ । केहि दिनअघि मात्र करिब ५ लाख यात्रुहरुले दसैंका लागि काठमाडौं छाडेको समाचार आएको थियो । यो क्रम बढ्दो छ । मानिसहरु चाडपर्वको मानसिकतामा छन् । त्यसमा पनि दसैं नेपालीहरुले विशेष महत्वका साथ मनाउने पर्व हो । यसपालीको दसैं पनि अब चुनावमय नै हुने देखिन्छ ।
दसैंको धार्मिक प्रसङ्ग शक्ति पूजक परम्परास“ग सम्बन्धित छ । देवीले दानवको बध गरेको खुसीयाली होस् वा रामले रावणलाई हराएको प्रसङ्ग होस्, दसैंको सुरुवात त्यसै प्रसङ्गबाट भएको मानिन्छ । दसैंको व्याख्या आफ्नो आफ्नो होला तर यसको धार्मिक तथा शक्ति पूजक प्रसङ्ग जेजस्तो भए तापनि अहिले सामाजिक र सांस्कृतिक पाटोले दसैंलाई खर्लप्पै छोपेको छ । दसैं वर्षौंदेखि टाढा रहेका आफन्त जनहरुसँग भेटघाट गर्ने पर्व, वर्षौंदेखि टाढा रहेको साथीसंगी र दौंतरीहरुसित रमाइलो गर्ने पर्व, काम र मामका लागि विदेश पशेकाहरु स्वदेश फिर्ता हुने पर्व, अवसरको खोजीमा गाउँपाखा छाडेर शहर भित्रिएकाहरु गाउँघर फर्कने पर्व, केही हुनेखानेले वैभव देखाउने पर्व पनि, अनि नहुनेहरुले पनि जोरजम्मा गरी मिठोमसिनो खाने पर्व, सबै आफन्त तथा प्रियजनहरु जुटेर मीठोमसिनो खाने पर्वकै रुपमा यसलाई लिने गरिन्छ । र नै यसको सामाजिक महत्व पनि त्यत्तिकै छ ।
तथापि चाडपर्व, धर्म, संस्कृति र परम्पराको नाउ“मा हामीले पुराना रुढीवादी मान्यताहरुलाई पछ्याइरहेका छौं । हामीले धेरै चाडपर्वहरु मनाइरहंदा विगतमा परम्पराको नाममा चलिआएका कतिपय रुढीवादी तथा हिंश्रक मान्यताहरुलाई चटक्कै पन्छाएर त्यसको ठाउंमा नयां स्वस्थ चिन्तन जगाउन सकेका छैनौं । अर्कोतर्फ चाडपर्वलाई विगतमा भन्दा बढी भद्दा र विलासी बनाएर अनावश्यक रुपमा भड्किलो बनाइरहेका छौं । अझ समाजका मध्यम तथा उच्चमध्यम वर्गले चाडपर्वलाई आफ्नो वैभव प्रदर्शन गर्ने उत्सवको रुपमा लिंदा त्यसले नहुने निम्नवर्गका आम उपभोक्ताहरुलाई थप मार परिरहेको छ । उनीहरुले समाजमा हुनेखाने वर्गकै देखासिकी गर्ने गरिरहेका छन् र समाजले पनि चाडपर्वमा खुलेर खर्च नगर्ने वा खर्च गर्न नसक्ने वर्गलाई कमजोर र हेयको दृष्टिले हेर्ने गर्दा उनीहरुले रिनधन गरेरै भएपनि चाडपर्व मनाउनुपर्ने बाध्यता आइपरेको छ । यसले वास्तवमै गलत संस्कारको निर्माण गरिरहेको छ ।
यसले गर्दा चाडपर्वको समाजिक र सांस्कृतिक पक्ष ओझेलमा पर्ने र त्यसले अनावश्यक रुपमा भड्किलो संस्कृतिलाई चाडपर्वको पर्यायको रुपमा संरक्षित गर्ने विढंपना दिनानुदिन बढ्दै गइरहेको छ । यसले निश्चय पनि स्वस्थ चिन्तनलाई निषेध गर्दछ र हामीलाई फगत आडम्बरी मात्रै बनाउंछ । हामीले दसैंको मुखैमा आएर दसैंलाई कसरी स्वस्थ बनाउने भनेर सोच्नु जरुरी छ । दसैंको विशेषताको रुपमा खानपीनलाई विशेष महत्व दिइन्छ । दसैंमा बासी मासुको खपत बढी नै हुन्छ र मासुलाई साथी भन्दै मादकपदार्थको सेवनलाई पनि सहज रुपमा लिइन्छ । फलस्वरुप मादकपदार्थको खपत पनि बढी नै हुने गरेको छ । मासु र रक्सीमा रमाउने पुस्ता पनि नेपालमा ठूलै छ । त्यसो त दसैंको नाममा जुवातासको खाल पनि रामै्र जम्नेछ । विशेष गरी दसैंतिहारलाई त जुवातास खेल्ने अवसरकै रुपमा लिनेहरुको संख्या पनि धेरै छ । समाजले पनि चाडपर्वमा जुवातास खेलेर गरिने ‘ट्याम पास’ लाई सहज रुपमा लिने गर्छ । त्यसो त अहिलेको नेपाली युवापुस्ता जानेर वा नजानेर धर्म, संस्कृति, संस्कार र परम्परा मान्ने नाममा पुरानो रुढीवादी मान्यतालाई बिरालो बांध्ने शैलीमा पछ्याउन अभ्यस्त छ भने अर्कोतर्फ आधुनिक बन्ने नाममा उत्तरआधुनिक पूंजीवादी सञ्जालमा जकडिन पुगेको छ । यसरी अनौठो खाले नवसंस्कार र नवसंस्कृतिको रुपमा ‘कोकाकोला कल्चर’ को जन्म भइरहेको छ ।
शब्दचित्रमा चुनाव र दसैं उस्तै लाग्छन् । दुवैले शक्तिको उपासनालाई जोड दिन्छन् । चुनाव पनि शक्तिको उपासना नै हो । यद्यपि चुनावले आम रुपमा नागरिकहरुको हक अधिकार स्थापित गर्नुपर्छ भन्ने सैद्धान्तिक मान्यता छ । जनताको सार्वभौम अधिकारको प्रयोग गर्ने थलो चुनाव हो । चुनावमार्फत नै आम नागरिकले आफूहरु वास्तविक रुपमा देशको नागरिक भएको गर्विलो महशुस गर्दछन् । जनताले आफ्नो हक, अधिकारस्थापित गर्नका लागि आफ्ना प्रतिनिधिहरुलाई चुन्छन् र ती प्रतिनिधिहरुले जनताको पक्षमा पहरेदारी गर्ने काम गर्दछन् । तथापि निर्वाचनको मुखमा जनताका दुःखलाई आफ्नै मान्ने नेताहरुले निर्वाचनपछि जनताको घरआ“गन चटक्कै भुलेको तीतो यथार्थ छ । अहिले चुनावको पूर्व सन्ध्यामा दसैं परेकोले दसैं चुनावी अभियानका लागि महत्वपूर्ण थलो बन्ने देखिन्छ । विरक्तिएका मनहरु सगोलमा बसेर धुंदै मिठोमसिनो खाने पर्व हो दसैं । देशमा लाहुरे बन्दै विदेश भित्रिनेहरु र अवसरको खोजीमा सहर पसेकाहरु गाउ“ भित्रिने पर्व हो दसैं । तर, त्यही दसैं अहिले पू“जीवादी बजारले निरन्तर रुपमा बलात्कृत हु“दै गइरहेको छ । यो फगत उपभोगको चाड बन्दैछ । यसपालीको दसैंलाई हामी जनसाधारणले गाउ“घरमा आउने जनप्रतिनिधिहरुस“ग आफ्ना कुरा सशक्तका साथ राख्ने अवसरको रुपमा प्रयोग गर्नुपर्छ । चुनावमा सा“च्चिकै जनताको शक्ति स्थापित गर्ने दिशामा लाग्नुपर्छ । दसैंको यहि शुभकामना !
मनिकर कार्की “निवर्तमान”
दैनिकपत्र दैनिकमा मिति २०७०।०६।२१ गते प्रकाशित
No comments:
Post a Comment