हिमाल हाँसेको .....

tD3f;sf] /];'ª\ufaf6 b]lvPsf] wf}nflu/L nufotsf dgf]/d lxd>[+vnfx? ==========

सुर्खेत दैलेखका प्रेमिल तरंगहरु

घुमफिरमा विशेष रुचि राख्ने म, नया“नया“ ठाउ“ घुम्न पाउ“दा निकै रोमाञ्चित हुने गर्दछु । यात्रा भनेपछि हुरुक्कै हृदयका तारहरु त्यसैत्यसै झंकृत हुनर्ेगर्दछन् र नै मौका मिल्नासाथ झोला च्यापेर यात्रामा निस्किहाल्छु । यात्राको सर्न्दर्भमा बुढापाकाहरुको हिंडेदेखि छेऊ लाग्छ, बसे लेऊ लाग्छ भन्ने लोकोक्ति उद्धरण गर्नु वाञ्छनीय नै होला । जेहोस् यात्राले छेऊ नलागे पनि जीवन र जगतलाई बुझ्ने सिलसिलामा भने निकै सहयोग गर्छ । यात्रामा धेरै कुरा सिक्ने र प्रत्यक्ष सहभागिताका साथ अनुभूतिगर्ने अपर्ूव अवसर भने अवश्य नै मिल्दछ, जुन किताबी ज्ञान र दर्शनबाट विरलै पाउने गरिन्छ । त्यसैले त प्रकाण्ड विद्धानहरुले पनि यात्रालाई खुला पुस्तकको रुपमा परिभाषित गरिदिएका छन् नि ।

सर्ुर्खेत बसाइको पहिलो दिन त्यहा“ आयोजित दोश्रो सर्ुर्खेत महोत्सवको अवलोकन गरिसकेपछि रामकृष्ण कार्की, दोवन रावल र मसहितको तीन जनाको टोली सर्ुर्खेतको बुलबुले ताल हर्ेन गयौं । बुलबुल तालको बारेमा जुन प्रकारको कल्पना गरेको थिएं, यथार्थमा त्यो भन्दा विलकुल भिन्न पाएं । ताल भन्नेवित्तीकै फेवा ताल, रारा ताल, रुपा ताल जस्तै ठूलो जलाशयको काल्पनिक चित्र दिमागमा आइपुग्छ । त्यस्तै सर्ुर्खेतको बुलबुल ताल पनि त्यस्तै प्रकारको ताल होला भन्ने लागेको थियो । तर, बुलबुल ताल त्यस्तो ठूलो जलाशय नभइ, सानो पोखरी रहेछ । बुलबुल तालको विशेषता भनेको ताल -पोखरी)ले चर्चेको क्षेत्रमा जमिनबाट पानीका फोकाहरु उठेको प्रत्यक्ष देख्न सकिने रहेछ । जेहोस् माछा पाल्ने एक्वारियममाझैं पानीका फोकाहरु उत्पन्न हुने र पानीको सतहमा पुगेपछि बिलाउने क्रम निकै रामाइलो र रोमाञ्चकारी देखिन्थ्यो । हामीले पनि केहिक्षण बुलबुल तालमा चलेको पानीका फोकाहरुको लुकामारी हेरेर आनन्द लियौं । त्यसपछि ताल क्षेत्रमा बनाइएको मानव निर्मित उद्यानलाई चक्कर मार्दै बाहिरियौं ।

अबको हाम्रो गन्तव्य थियो, का“क्रेविहार । ऐतिहासिक तथा पुरातात्विक महत्वको का“क्रेविहार क्षेत्रको इतिहासको बारेमा तथ्यपर्ूण्ा जानकारी पाउन भने सकिएन । विहार क्षेत्रको रेखदेख गर्न बसेका पालेदाईले का“क्रेविहारको सर्न्दर्भमा चलिआएको जनश्रुति र पौराणिक कहानी बाहेक इतिहासको तथ्यगत जानकारी दिन सकेनन् । उनी बाहेक कांक्रेविहारको ऐतिहासिक महत्व बताउन सक्ने कोही पनि भेटिएन । पछि अवलोकनकै क्रममा त्यसको संरक्षणमा जुटेका एकजना ज्ञाता जस्ता देखिने व्यक्ति सशस्त्र सुरक्षासहितको कुनै 'विशिष्ट' व्यक्तिलाई ब्रिफिङ्ग गरिरहेका थिए । वरिष्ठ व्यक्तिलाई ब्रिफिङ गरिरहेका उनप्रति केही जिज्ञासासहितको संकेत प्रस्तुत गर्दा उनले हामीलाई हर्ेनसम्म पनि आवश्यक ठानेनन् । फेरि हाइ प्रोफाइलका कसैलाई ब्रिफिङ गरिरहेको व्यक्तिस“ग हामी जनसाधारणले धेरैकुरा सोध्नुपनि वाञ्छनीय थिएन । कांक्रेविहारको इतिहास जान्ने कौतुहलता मनमै राखेर हामी फर्कियौं । जेहोस् यत्रतत्र छरपस्ट छरिएर रहेका भग्नावशेषका ढुंगाहरुमा कु“दिएका चित्र तथा आकृतिहरुबाट के सहजै अनुमान गर्न सकिन्थ्यो भने ती सम्पदा निश्चय पनि प्राचीनकालीन सम्पदाहरु नै हुन् जसको उचित संरक्षणमा राज्य लाचार बनेको देखियो । अझ यसो भनौं इतिहासका बहुमूल्य सामानहरुलाई जोगाउन राज्य निकै उदासीन रहेको देखियो ।

कांक्रेविहारबाट फर्किएपछि मैले सहयात्री मित्रद्वय रामकृष्ण कार्की र दोवन रावललाई दैलेख जाने प्रस्ताव राखें । सुरुमा त हाम्रा अग्रज सहयात्री तथा दाजु रामकृष्ण कार्कीले आनाकानी गर्नुभयो । तर, वहा“हरुको अफिशियल कामपनि छ भन्ने थाहा पाएपछि मैले वहा“लाई थप जोस्याए“ । त्यसपछि त के चाहियो र - वहा“हरु मोटरसाइकलको ह्यान्डल उत्तरतर्फमर्काएर उकालो चढिहाल्नुभयो । म पनि पछिपछि वहा“हरुलाई पच्छ्याउ“दै उकालो लागें । मित्र दोवन रावलले अघिल्लो दिनदेखि नै नेपालगञ्जसम्मको लागि आफ्नो मोटरसाइकल मेरो जिम्मा लगाइदिएका थिए । कालोपत्रे गर्नको लागि गिटी विच्छाइएको उकालो नागवेली सडकमा मोटरसाइकल हर्ुइंक्याउन कम्ती सजिलो भने थिएन, तैपनि नया“ गन्तव्यमा पुगिने लोभले बडो मुस्किलका साथ मोटरसाइकल उकालो लगाए“ । खाल्डाखुल्डी र धुलाम्य सडक नै भएपनि तर्राईको समथर सडकमा मोटरसाइकल चलाएका हातहरुले पहाडी डा“डाका“डा, खोंच, कन्दरा छिचोल्दै घर्ुमाइलो परेको कच्ची सडकमा मोटरसाइकल कुदाउ“दा सुरुसुरुमा त हंशले ठाउ“नै छोडेको भान भएको थियो । तर, केही समयपछि भने भित्रैदेखि साहस पलाएर आयो अनि केही समयपछि त हात पनि सफा भएछ क्यार, खासै अफ्ठेरो महशुस भएन ।

दैलेखसम्मको यात्राले मन एकातिर चञ्चल भइरहेको थियो भने अर्कोतर्फअ“ध्यारोले निल्दै गइरहेको थियो । त्यसैगरी चिसो सिरेटोको वेग पनि क्रमशः सघन बन्दै गइरहेको थियो, तथापि हाम्रो रफ्तार निरन्तर जारी नै रह्यो । पहाडी कच्ची सडकमा मोटरसाइक चलाउ“ने अनुभव भनए पनि दैलेखको यात्राले मलाई अनुभवी चालक बनाउन सघाइरहेको थियो । गुरा“सेे डा“डामा पुगिसकेपछि भने यात्रा अलिक सहज भयो । त्यस उता कालोपत्र गर्ने क्रममा छेउकुना मिलाएर माटोले पेलिएको सडकमा मोटरसाइकल हर्ुइंक्याउ“दा भने निकै सहज अनुभव भएको थियो । तथापि गुरा“से लेकको चिसोले भने हातहरु कठ्यांग्रिदै थिए । गुरा“सेबाट करिब पा“च किलोमिटरको यात्रा तय गरिसकेपछि हामी केहीबेर तातो चिया सुर्क्याउने उद्देश्यले रोकियौं । पचास पचपन्न वर्षी झैं देखिने होटलवाल्नी आमैले मरिच हालेको तातोपीरो चिया पिलाइन । चिसोले कठ्यांग्रिएका हात आगोको रापमा सेकाएपछि अलि रक्तसञ्चार भएझैं लाग्यो ।

चिया पिइओरी ओरालो लाग्दा सा“झ झमक्कै परिसकेको थियो । होटलवाल्नी आमैले दैलेख पुग्न अब दर्ुइघन्टा लाग्ने बताएकी थिइन् । अब भने निरन्तर नागबेलीझैं फैलिएको कच्ची सडकमा नजर दौडाउ“दै मोटरसाइकलको ह्यान्डिल बटार्नुको विकल्प थिएन । चारैतिर निष्पट्ट अ“ध्यारो पोखिएको थियो, तल खोलो कराएको आवाज र मोटरसाइकलको इन्जिनको आवाज बाहेक कानमा अरु केही गुञ्जायमान हुँदैनथियो । यसरी मोटरसाइकलको बत्तीले चूकझैं पोखिएको अ“ध्यारो चिर्दै करिब दर्ुइघन्टाको यात्रा तय गरिसकेपछि हामी दैलेख बजारमा पुग्यौं । बजारमा पुग्दा चारैतिर अन्धकारै अन्धकार छाएको थियो भने बजार पर्ूण्ातया चकमन्न भइसकेको थियो । यतिबेलासम्म दैलेख बजारको अवस्थिति अनुमानमा नै सीमित भइरहको थियो, भोलिपल्ट बिहानसम्म पनि स्थितिमा कुनै परिवर्तन नआउने पक्का थियो किनकि अघिल्लो दिनदेखि बिजुली बत्ती बिग्रिएको हु“दा त्यसरात अन्धकारमा नै बिताउनुको विकल्प रहेनछ ।

बजार क्षेत्रतर्फअगाडि बढ्दै जा“दा एउटा होटलमा पुगेर अडियौं । हामी त्यसरात त्यहीँ बस्ने निधो सहित साहुजीलाई कोठा देखाउन आग्रह गर्यौं । साहुजीले कुनै सुरुङ मार्गझैं लाग्ने एउटा कोठामा लिएर गए, जसमा तीनवटा खाट, एउटा टेवल र टेवलमाथि चौध इन्चको टेलिभिजन सेट राखिएको थियो । निष्पट्ट अ“ध्यारोमा पिलपिले चाइनिज लाइट बालेर टेलिभिजनको आकार नाप्नुको विकल्प थिएन । त्यसैलेे दिनभरीको अपडेटको लागि झोलामा भएको रेडियोको कान बटारें, तर निरन्तरको स्या“ ....स्या“ ..... बाहेक केहिपनि प्रतिध्वनित भएन । अब भने खाटमा राखिएको पिलपिले सिरक ओढेर पल्टिनुको विकल्प थिएन । केहीबेरमा तलबाट खाना तयार भएको जानकारी पाइयो । खाना खान जा“दा त साथीले दर्ुइपटक पकाएको भात पो खुवाए । पछि होटलवालास“ग सिकायत गर्दा ँहुलमुलमा त्यस्तै भयो सर, भोलि राम्रो खुवाउ“छु’ भनी आफ्नो गल्ती स्वीकार गरे । जेहोस् भोलिपल्ट बिहान भने ताजा र मिठै खाना खुवाए, सोच्यौं हाम्रो सिकायतले राम्रै काम गरेछ ।

भोलिपल्ट बिहान उठेर नित्यकर्म सकी बाहिर निस्क“दा घडीको र्सर्ूइंले आठ बजाइसकेको थियो । त्यसपछि दैलेखको अखण्ड ज्वाला हर्ेन जाने निधो गरियो । दैलेख बजारबाट करिब दस किलोमिटरको दूरीमा रहेको उक्त स्थान जानका लागि भर्खरैमात्र ट्रयाक खोलिएको रहेछ । चालीस ड्रि्रीको ठाडै ओरालो कच्ची धुलाम्य ग्रामीण सडकमा मोटरसाइकल चलाउ“दा कति ठाउ“मा त हंशले पनि ठाउ“ छाडेको थियो । दैलेख बजार र दुल्लुबीचको खोंचमा रहेकोे राउतकोट गाविसमा अवस्थित श्रीस्थान ज्वाला मन्दिरको बारेमा विभिन्न किंवदन्ती तथा जनविश्वास रहिआएको पाइयो । केहीको जनविश्वास उक्त ज्वाला महाभारतकालीन पा“च पाण्डवको पालादेखि निरन्तर बल्दै आएको भन्ने छ । त्यस्तै श्रीस्वस्थानी व्रतकथामा पनि त्यस ठाउ“को महिमा वर्ण्र्ाागरिएको बताउ“दै थिए स्थानियबासीहरु । उक्त निरन्तर प्रज्ववलित भइरहने ज्वालाको बारेमा जेजस्तै किंवदन्ती र जनश्रुतीहरु भए तापनि उक्त ज्योति हर्ेदा र त्यसबाट निरन्तर आइरहेको ग्यांसको गन्धले त्यस भेकमा अथाह प्राकृतिक ग्यासको भण्डार छ भन्ने सहजै अनुमा गर्न सकिन्थ्यो ।

जेहोस् त्यो अथाह ग्यांसको भण्डारको उत्खनन् गर्न सके आर्थिक रुपमा पनि नेपाल निकै अगाडि बढ्ने थियो भने भयावह बन्दै गइरहेको ऊर्जा संकट समाधानमा पनि कोशेढुंगा नै साबित हुने थियो कि । दैलेखमा बलिरहेको ग्यांसको भण्डार त एउटा नमूनामात्र हो । केही समयअघि कपिलवस्तुको वाणगंगामा मटि्टतेल बगिरहेको समाचार प्रकाशमा आएको थियो भने दाङ्गमा पनि पेट्रोलिय पदार्थ भेटिएको समाचार प्रकाशमा आएको थियो । यसप्रकारका प्राकृतिक सम्पदा त नेपालमा धेरै छन्, बस् तिनको भौतिक उपयोग हुन मात्र नसकेको हो । अथवा यसो भनौं प्राकृतिक श्रोत तथा साधनको भौतिक उपयोग गर्न आवश्यक प्राविधिक तथा पूँजीगत श्रोत जुटाउन नसक्नु र सरकारले पनि त्यसतर्फकुनै चासो नदेखाउनु हाम्रो नियती नै हो भन्दा फरक नपर्ला ।

श्रीस्थानको ज्योति हेरिसकेपछि हाम्रो टोली पुनः दैलेख बजार फर्कियो र खानपिन गर्ने कार्य भयो । अघि नै उल्लेख गरियो कि यसपटकको खानामा भने होटलका साहुजीले उल्लेख्य सुधार ल्याएका थिए । त्यसपछि अफिसियल कामको सिलसिलामा करिब एघार किलोमिटर उत्तरतर्फो भैंसीखोर भन्ने ठाउ“मा पुगियो । बाटोको हालत त उही पुरानै हो, यद्यपि भैंसीखोर जाने बाटो भने श्रीस्थानको झैं अफ्ठेरो थिएन । भैंसीखोरबाट र्फकंदा सा“झको पा“च बजिसकेको थियो । अब भने सबैकाम फत्ते भइसकेको हु“दा हामी सा“झनै दैलेख छाडी करिब दस किलोमिटर वर रहेको चुप्रा भन्ने ठाउ“मा बास बस्ने निचोडका साथ सा“झको चिसो सिरेटोलाई चिर्दै हर्ुइंकियौं । त्यसदिन चुप्रामै बास बसियो । सा“झ होटलवाला तामाङ दाजुले साह्रै मिठो माछाको सुकुटी र भात खुवाए । शरीरमा थकानको मात्रा बढ्दै गएकोले त्यसदिन चा“डै सुतियो । भोलिपल्ट बिहान उठ्दा सात बजिसकेको थियो ।

मनिकर कार्की 'निवर्तमान'

सुर्खेत महोत्सव र सम्झनाका कुइनेटाहरु

केहिवर्षघिदेखि नेपालगञ्जलाई आफ्नो कार्यथलो बनाउ“दै आउनुभएका पर्ूव सहकर्मी तथा अग्रज मित्र रामकृष्ण कार्कीस“ग टेलिफोनमा आसन्न मध्यपश्चिम क्षेत्रीय महोत्सवको बारेमा कुरा हु“दा वहा“ले मध्यपश्चिम घुम्न आउन आग्रह गर्नुभयो । घुमफिर भनेपछि हुरुक्कै हुने मलाई अरु के नै चाहियो र, त्यसमाथि दाङ्गसम्म त मलाई पुग्नुनै थियो, केही अन्य कामका लागि पनि । भोलिपल्टै झोला बोकेर लागियो मध्यपश्चिमको यात्रातिर । कोठाबाट निस्क“दा मध्यान्नको साढें तीन बजिसकेको हु“दा बसपार्कमा गएर दाङ्ग जाने बसको बारेमा बुझ्दा सबा चारबजे घोराहीका लागि बस छुट्ने जानकारी पाइयो । मेरो पहिलो गन्तव्य दाङ्ग भएको हु“दा त्यहीं जाने निधो गरी बसको टिकट काटें र बसमा चढें । सवा चारबजे बुटवल बसपार्कबाट छुटेको बसले तिनाउ पुल पारगर्दा घडीको सूइले सांझ पा“च बजेको संकेत गरिसकेको थियो । त्यसपछि पनि बसले गतिलो रफ्तार लिन भने सकेन ।

बस घ्याच्चघ्याच्च रोकिंदै यात्रुहरु चढाउने र ओराल्ने गर्दा लाग्दथ्यो कि त्यो बस कुनै लामो दूरीमा चल्ने सवारी नभई बुटवल वरपर चल्ने लोकल माइक्रोबस नै हो । र पनि बसमा गुरुजीले बजाइदिएको लोकदोहोरी तथा भारतीय चलचित्रका उत्ताउला गीतसंगीतमा तरंगित हुदैं यात्रा गर्नुको विकल्प थिएन । अ“ध्यारो सडकमा एकोहोरो दौडिरहेको गाडीको इन्जिनको कर्कश आवाजलाई भने उक्त संगीतले साम्य पारेकै थियो । करिब पा“च घन्टाको सफरपछि दाङ्गको घोराही पुग्दा घोराही बजार नै मस्त न्रि्रामा परेझैं लाग्दथ्यो । रित्ता र चकमन्न सडकमा कार्तिके कुकुरहरुको आवाजबाहेक मानिसको कल्याङमल्याङ सुनिदैनथ्यो । म आफ्नो गन्तव्यमा पुग्दा रातको दस बजिसकेको थियो ।

भोलिपल्ट जुन कामको लागि दाङ्ग गएको थिए“, सबैभन्दा पहिले त्यो काम नै निप्ट्याउनु थियो । बिहानै उठेर सरोकारवाला साथी शिव पाण्डेलाई भेटी कामकुरो फत्ते पारिसकेपछि म माइक्रोबस चढेर नेपालगञ्जतर्फहान्निए“ । नेपालगञ्जसम्मको यात्रा भने भनेजस्तो नै भयो । माइक्रोबस घोराहीमै यात्रुहरुले खचाखच भरिएको हु“दा त्यसले बीचबीचमा अघिल्लोलेझैं घ्याच्चघ्याच्च रोक्दै यात्रुहरु कोच्ने काम गरेन नै, बाटो पनि सजिलो र सीधा भएकोले बसले आफ्नो रफ्तार पनि बढायो र करिब एघारबजेनै नेपालगञ्ज पुर्यायो ।

नेपालगञ्जमा पुगेपछि साथीहरुबीच अभिवादन आदनप्रदान गर्दै केहीबेर सुस्ताउने काम भयो । माइक्रोबसले खाना कोहलपुरमा नै खुवाइसकेको हु“दा, खानाखाने लेठो गर्नु परेन । त्यसपछि अनन्य मित्रद्वय रामकृष्ण कार्की र दोवन रावलस“ग सर्ुर्खेत जाने योजना बन्यो । साथीहरुको अफिशियल काम पनि रहेछ सर्ुर्खेतमा, आखिर पशुपतिको जात्रामा स्रि्राको व्यापार न हो । म परें सबैथोकबाट फुक्का फिरन्ते । बस् झोला बोकेर नेपालगञ्जबाट उकालो लाग्दा दिउ“सोको तीन बजिसकेको थियो । कोहलपुर, चिसापानीको बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जको चेकपोष्ट पार गरिसकेपछि जब उकालो सुरु भयो, चिसो सिरेटोको मात्रा पनि बढ्दै गयो । यात्राको रोमाञ्चकारी अनुभूतिका अगाडी नाथे चिसोले केनै छेक्थ्यो र - तैपनि सा“झ ढल्कि“दै जा“दा चिसोपनको मात्रा पनि बढ्दै गइरहेको थियो, ज्वरो नाप्दा थर्मोमिटरको पारो बढेझैं । निकुञ्जको घना जंगलमा लमतन्न सुतेको कालो नागबेली सडकको बीचबाट मोटरसाइकल हर्ुइंक्याउ“दै दायाँबायाँको दृष्यदृष्यावलीहरुको अवलोकन गर्दै हामी अघि बढ्यौं ।

बर्दियाको बबई पुग्दा सा“झको साढे चार जति बजिसकेको थियो । सर्ूयास्तको समयमा रातो हु“दै गएको आकाश र बबईबाट बहने चिसो सिरेटोले वातावरणलाई थप रोमाञ्चित पारिरहेको थियो । त्यसैले शायद थकान भन्दा आनन्दको अनुभूति भइरहेको थियो । बबईमा केहिबेर सुस्ताउने र हल्का नास्ता गर्ने निधोसहित हामी रोकियौं र छेवैमा रहेको होटलमा नास्ताको अर्डर गर्यौं । केहीक्षणको पर्खाइ पश्चात् चिउरा र माछाको सुप आइपुग्यो । होटलवाल्नी दिदीस“ग माछा कहा“को हो भनी प्रश्न गर्दा 'खोलाको' भन्ने जवाफ पाइयो । तर माछाको स्वाद लिंदा भने माछा बबई खोलाको नभई पोखरीको झैं लाग्दथ्यो । यत्तिकैमा मित्र रामकृष्ण कार्कीले 'खोलाको नभए पनि खोलाको पानीले धोएको भने पक्कै हो' भन्दा एकछिन होटलमा अट्टाहस नै छायो । खोलामा वीष हालेर, करेन्ट लगाएर माछा मार्ने प्रवृत्ति ह्वात्तै बढेको हु“दा अब नदीनालाहरुमा माछा लोप हु“दै गइरहेका छन् । केहि समयअघि चिसापानीस्थित कर्ण्ााली नदीमासमेत माछा पाइन छाडेको समाचार पढेको थिए“, त्यहा“ पनि एकछिन त्यसैको चर्चा भयो । जेहोस् चिसो सिरेटोले मुटु छोएरै पनि होला, माछाको झोल र चियरा भने निकै स्वादिलो थियो ।

चिउरामाछा उदरस्थ गरिसकेपछि उकालो लाग्दा बिलकुल नया“ र भिन्न परिवेशमा पर्ूववतः दृष्यहरु दोहोरिरहेका थिए । पहाडी नागबेली परेको सडक सानै भएपनि रामै थियो, खोल्सा र झाडीका एकाध खाल्टाखुल्टी बाहेक । तुलनात्मक रुपमा अन्य क्षेत्रहरुमा धन्दा सवारीसाधनको चाप कम भएरै होला सडक बिग्रिसकेको थिएन । करिब पौने घन्टाको सफरपछि बर्दिया र सर्ुर्खेतको सीमाना हर्रर्ेे रहेको निकुञ्ज चकपोष्ट आइपुग्यो । हामी तीन प्राणी दर्ुइवटा मोटरसाइकलमा हर्ुइंकिएका थियौं । ड्युटीमा रहेका हतियारधारी सुरक्षाकर्मीले झोलामा के छ भनी प्रश्न गरे - मैले प्रतिउत्तरमा 'कात्राककुत्रुक' भन्दा पुलुक्क आ“खातिर हर्ेर्दै झोला खोलेर देखाउन भने । नाथे हामी फिरन्तेझैं घुम्न हिंडेका यात्रीहरुको झोलामा के नै हुन्थ्यो र - झोलामा भएको क्यामेरा, रेडियो, पुस्तक, डायरी, टोपी, गलवन्दी लगायतका सामानहरु एकएक गरी अगाडि तेर्स्याइदिए“ र 'ठीक छ' भन्दै आफ्नो ड्युटी पुरा गरे । यतिबेलासम्म चेकपोष्टको खोपीमा सवारी दर्ता गराएर अर्का सहयात्री दोवन रावल फर्किसकेका थिए ।

अब भने अ“ध्यारोले निल्दै गइरहेको थियो भने चिसोपन पनि क्रमशः बढ्दै गइरहेको थियो, र पनि हाम्रो रफ्तार निरन्तर जारी नै रह्यो । करिब पौनेघन्टाको निरन्तर यात्रापछि हामी छिन्चो पुग्दा सा“झको सा“ढे छ बजिसकेको थियो । अब रातको समयमा सर्ुर्खेत पुग्नेस्थिति पनि थिएन र साथीहरुको पनि केही काम भएको हु“दा त्यस रात छिन्चोमै विताइयो । भोलिपल्ट बिहान होटलबाहिर निस्क“दा सात बजिसकेको थियो । अगाडिको यात्राको तयारीसाथ मोटरसाइकल कुदाउन खोज्दा त, ज्या एउटा मोटरसाइकल त पन्चर पो भएछ ! चिसो ठिहीमा लतार्दै मोटरसाइकलको पंचर बनाउन लग्यौं । छिन्चोलाई छोड्दा बिहानको आठ बजिसकेको थियो । बिहानीको चिसो हुस्सु चिर्दै लमतन्न सुतेको सडकको छाती छिचोल्दै अघि बढ्दा काठमाडौंको हुस्सु र भर्ुइं कुहिरोले मुटु छोएझैं लाग्दथ्यो ।

करिब बीस मिनेटको कुदाइमा नै साथी दोवनको हात कठ्यांग्रिएछ, उनले मोटरसाइकल मेरो जिम्मा लगाइदिए । साथीले हतारैहतारमा पञ्जापनि नलिई हिंडेका रहेछन्, चिसोमा बिना पञ्जा मोटरसाइकल चलाउ“दा मैले पनि तोरीको फूल नै देखें । जेहोस् यात्राको अलौकिक अनुभूतिले ममा उर्जा थपिएकै थियो । चिसो र ठिहीको कुनै पर्वाह नै नगरी हामी निरन्तर अघि बढ्यौं । करिब एक घन्टाको सफरपश्चात् हामीलाई सर्ुर्खेत उपत्यकाले स्वागत गर्दा घडीको र्सर्ूइले एघार बजाइसकेको थियो । मेरोलागि यो पर्ूण्ातया नया“ भूगोल थियो, र नै मन खुसी र उन्मादले चञ्चल भएको थियो । सर्ुर्खेत पुग्दा पारिलो घामले पनि वातावरण निकै घमाइलो पारेको थियो, त्यसमाथि 'दोश्रो सर्ुर्खेत महोत्सव २०६७' लेखिएका रंगीचंगी ब्यानर र ध्वजापताकाहरुले सर्ुर्खेत दुलहीझैं सिंगारिएको थियो । शायद महोत्सव भएरै होला, बाटा वरिपरिका फोहोरलाई पनि व्यवस्थापन गरिएको थियो । मध्यपश्चिमकै शान मानिने सर्ुर्खेतले सबैको ध्यान आकृष्ट गरिरहेको भान हुन्थ्यो, सर्ुर्खेत महोत्सवको त्यो रंगिन माहौल देख्दा ।

फुलबारी गेष्ट हाउसको थकाली स्वाद लिइसकेपछि साथीहरु आफ्नो काममा लाग्नुभयो । कामकुरो फत्ते भइसकेपछि दोश्रो सर्ुर्खेत महोत्सव २०६७ अवलोकन गर्नका लागि टुंडिखेलतर्फलाग्यौं । महोत्सवको दोश्रो दिन टुंडिखेल दर्शकहरुको भीडले खचाखच नै थियो । हामीपनि बुङ्बुङ्ती उडिरहेकेा धुलोबाट नाक र मुख बचाउने चेष्टा गर्दै त्यही भिडमा समाहित हुन पुग्यौं । स्वागतद्वार पुग्नु अगावै ठाउ“ठाउ“मा "सर्ुर्खेत महोत्सवको अभियान, मध्यपश्चिमको पहिचान, दोश्रो सर्ुर्खेत महोत्सव २०६७" लेखिएका रंगिचंगी व्यानरहरु टा“गिएका थिए । लाग्दथ्यो सर्ुर्खेत महोत्सवले धेरै मध्यपश्चिमवासीहरुको ध्यान आकृष्ट गर्न सफल भएको छ । औद्योगिक, व्यापारिक, सांस्कृतिक, कृषि तथा पर्यटन मेला नाम दिइएको उक्त महोत्सवमा रहेका घरेलु उद्योग तथा कृषि, वनपैदावारसम्बन्धी स्टलहरु उल्लेखनीय थिए । तर, अधिकांश स्टलहरु भने व्यापारिक प्रयोजनका लागि विद्युतीय तथा सवारीसाधन, चाउचाउ, बिस्कुट, तेल, खाद्यान्न, लत्ताकपडा, लगायतका सामग्रीहरुले भरिपर्ूण्ा देखिन्थे ।

त्यस्तै हस्तकलासम्बन्धी स्टलहरु पनि उल्लेखनीय नै थिए । अल्लोबाट बनेका कपडा, स्थानिय दैलेखी ढाकाबाट बनेका सल, रुमाल, टोपी लगायतका कपडाहरु पनि आकर्षाका केन्द्रविन्दु नै देखिन्थे । हर्ेदा कुहिएको जस्तो देखिने तर खा“दा साह्रै मिठो स्वादको जुम्लाको स्याउ तथा साह्रै रसिलो दैलेखको सुन्तला पनि विशेष लाग्दथ्यो । महोत्सवको अर्को सबल पक्ष भनेको स्थानिय मध्यपश्चिमको सांस्कृतिक झा“कीहरु जस्तै थारु नाच, सोरठी नाच, भौलो खेल, देउडा, झ्याउे आदिको पर््रदर्शनी नै देखियो । समग्रमा दोश्रो सर्ुर्खेत महोत्सव दर्शकहरुको चहलपहल र कृषि, औद्योगिक, हस्तकला, स्थानिय प्रविधी आदिको पर््रदर्शनीका लागि उल्लेखनीय नै देखियो । र पनि अन्य स्थानहरुमा झैं त्यहा“पनि स्थानिय उत्पादनको बिक्री पर््रवर्द्धनमा भन्दा बजारी सामानहरुको बिक्रीलाई विशेष जोड दिइएको देखियो । आखिर चरम् उपभोक्तावादी चिन्तनमा फँसिसहेका हामीले जस्तोसुकै महोत्सव र मेलाहरुमा पनि उही बहुराष्ट्रिय निगमका उत्पादनहरुको बिक्री र पर््रवर्द्धनलाई नै जोड दिइरहेका न छौं । सर्ुर्खेत पनि त्यसबाट भने अछुतो रहेको देखिएन ।

मनिकर कार्की 'निवर्तमान'

manikar.nibartaman@gmail.com

जेलिंदै गएको राजनीतिक जटिलता

राजनीतिक निकासका लागि भन्दै मध्य तिहारबाट सुरु भएको हात्तीवनदेखि गोकर्ण्र्ाारसोर्टसम्मको गौप्य बैठकले निश्चय पनि केही ठोस निश्कर्षा साथ मुलुकको राजनीतिक गतिरोध अन्त्य हुने आशा गरिएको थियो । दलहरुबीच बन्ने सहमतिले लामो समयदेखिको सरकारविहीनताको अवस्था अन्त्य हुने र मुलुकले कामचलाउ सरकारको शासनबाटसमेत मुक्ति पाउने आशा आम नेपालीले गरेका थिए । तर, आम नागरिकको आशा र विश्वासको भ्रुण अंकुराउन नपाउ“दै त्यो धुलिसात् भयो, जब मंसिर ३ गते व्यवस्थापिका संसदमा असहमतीय गोलचक्कर विस्फोट हुन पुग्यो ।

त्यसपछि संविधानसभाको ठूलो दल एकीकृत माओवादी आफ्नो तत्कालीन र दर्ीघकालीन कार्यदिशा तय गर्न केन्द्रिय समितिको विस्तारित बैठकमा व्यस्त भयो र त्यसपछिको करिब एक हप्ता एकीकृत माओवादीको विस्तारित बैठकस्थल पालुङ्गटारतिर दृष्टि लगाउ“दै व्यतीत हुन पुग्यो । दर्ीघकालीन सैद्धान्तिक मतभेदको तत्काल हल गर्न नसकेपनि हाललाई साझा संक्रमणकालीन कार्यदिशा तय गर्दै माओवादीको विस्तारित बैठक पनि सकिएकोछ । अब फेरि पनि नेपाली राजनीतिमा दलहरुबीच छलफल र वार्ताका श्रृंखलाहरुले पुनः गति पाउनेछन् र हात्तिबनदेखि गोकर्ण्र्ाारसोर्टसम्मका दृष्यहरु पर्ुनताजगी हुनेछन् । तर, दलहरुबीचको विमतिका बु“दाहरु थप जटिल बनिरहेको पर्रि्रेक्ष्यमा सहमति र सहकार्यको संभावना भने सा“घुरिंदै गइरहेको छ । जसबाट नेपाली राजनीतिको झन्पछि झन् कसि“दै गएको मात्र छैन किन्तु नया“ राजनीतिक गा“ठाहरुसमेत थपिएका छन् ।

मंसिर ३ गतेको व्यवस्थापिका संसदको बजेट बबन्डरमार्फ बिस्फोट भएको असहमतिले बढ्दै गइरहेको राजधानीको चिसो मौसममा पनि राजनीति तताइरहेको बेला माओवादीले आफ्ना सेनाहरुलार्इर्र्मेत विस्तारित बैठकमा सहभागि गराएको विषयले राजनीतिको ज्वरो ह्वात्तै बढाइदिएको छ । माओवादीले राजनैतिक हैसियतमा रहेका जनमुक्ति सेनाका प्रतिनिधिहरुलाई मात्र बैठकमा सहभागी गराइएको जनाए तापनि सत्ताधारी दलहरुले यस विषयलाई अनावश्यक रुपमा गिजोलिरहेका छन् । त्यसमाथि रक्षामन्त्री विद्या भण्डारीको ँअब सेना समायोजनको होइन टुंगिएको बरु लडाकुहरुको पर्ुनस्थापना गर्नुपर्ने’ अभिव्यक्तिले सरकारलाई समग्र शान्तिप्रक्रिया र सेना समायोजन घा“डो भएको निश्कर्षनिकाल्न सकिन्छ । यसले अब दलहरुबीचको राजनैतिक अन्तरसंर्घष्ा थप जटिल र सघन बन्दै गइरहेको पुष्टि हुन्छ ।

पछिल्लो राजनीतिक घटनाक्रमले एकीकृत माओवादीको असहमति र विरोधका बाबजुद् संसदको चालू वर्खे अधिवेशन नै अन्त्य गरी अध्यादेशमार्फ प्रस्तुत गरिएको बजेटको प्रसंगलाईसमेत ओझेलमा पारिदिएको छ । निश्चित रुपमा मुलुक बजेट विहिनताले गर्दा आर्थिक संकटमा पर्दै गइरहेको तथ्यलाई नजरअन्दाज गर्न सकिने थिएन नै । आर्थिक वर्षो सुरुमै आउनुपर्ने वाषिर्क बजेट प्रस्तुत हुन नसक्दा सम्पर्ूण्ा रुपले मुलुक नै असफल हुनसक्ने खतरा एकातार्फविद्यमान रहेको कुरा सत्य हो । यस्तो अवस्थामा कमसेकम नियमित कार्य सम्पादनका लागि भएपनि दलहरुबीच सहमति निर्माण हुनुपर्ने सरल र सहज तर्क गर्न सकिन्छ । र, मुलुकलाई संकटबाट बचाउन बजेटको अपरिहार्यतालाई प्रष्ट्यानुपर्ने आवश्यकता नै रहंदैन, किनकि त्यो मुलुकको टड्कारो आवश्यकता नै हो । सरकारले त्यो बाध्यता र आवश्यकतालाई बुझेर बजेट प्रस्तुत गर्यो, जसका लागि विपक्षीको तर्फाट सृजना गर्न खोजिएको अवरोध हटाउन सरकारले अध्यादेशमार्फ बजेट प्रस्तुत गरेको सहज तर्क गर्न सकिन्छ ।

यति हु“दाहु“दै पनि के बुझ्न जरुरी छ भने बजेट संकट एक्कासी आएको होइन । आर्थिक वर्षो चार महिना व्यतीत भइसक्दा पनि बजेट प्रस्तुत हुन नसक्नुले आफैंमा संकटतर्फो यात्रा त तय गरिसकेको थियो नै । दलहरुले यो अवस्थाको आंकलन पहिले नै गर्नुपर्दथ्यो र समय मै मुलुकलाई सरकार बिहिनताको अवस्थाबाट मुक्त गर्न सक्नर्ुपर्दथ्यो । दूरदर्शिताको त के कुरा तत्कालीन समस्याको समेत दर्ीघकालीन समाधान खोज्न नसक्ने वा नचाहने दलहरुले नै समस्याको चाङ खडा गरेका हुन् । त्यसैको निरन्तरता स्वरुप सरकारले तत्कालीन समस्याको अल्पकालीन समाधान गर्दै अध्यादेशमार्फ बजेट प्रस्तुत गरेको छ । यसबाट पनि हाम्रा राजनीतिक दलहरु अझैपनि सम्पर्ूण्ा समस्याहरुको दर्ीघकालीन हल गर्ने भन्दा तत्कालका लागि टालटुले समाधानतर्फनै उन्मुख छन् भन्ने देखिन्छ । दलहरुको यो अल्पकालीन मानसिकताले विद्यमान संकट मोचन त हुनसक्दैन नै, थपिएको समयमासमेत शान्ति र संविधानको यात्रा गन्तव्यमा नपुग्ने निश्चित प्रायः भइसकेको छ । यसबाट अबका दिनहरु अझै संकटपर्ूण्ा हुने सहजै अनुमान गर्न सकिन्छ ।

राजनीतिक दलहरु एकैठाउ“मा उभिंदा मुलुकमा युगान्तकारी परिवर्तन संभव छ भन्ने दृष्टान्त खोज्न धेरै टाढा जानु पर्दैन । सहमतिय राजनीतिको पछिल्लो दिव्य ४ वर्षो कालखण्डको राजनीतिक उपलब्धीहरुलाई हेरे पुग्छ । तत्कालीन समयमा व्रि्रोही तथा अन्य संसदवादी राजनीतिक दलहरुको एउटै साझा गन्तब्य तय भएको थियो । त्यो हो संविधानसभाको निर्वाचन र राजतन्त्रको अन्त्य । सहमतिय राजनीतिको बिजारोपण भएको सम्झौता अनुरुप तत्कालीन व्रि्रोही नेकपा माओवादीले चलाएको १० वर्षो जनयुद्धको जगमा सम्पन्न ऐतिहासिक जनआन्दोलन २ बाट प्राप्त राजनीतिक उपलब्धी स्वरुप मुलुकमा शताब्दीऔं देखि एकछत्र राज गरेको राजतन्त्र धुलिसात् भयो र मुलुकमा गणतन्त्रको झण्डा फहरायो । जुन सहमतिय राजनीतिबाट प्राप्त ऐतिहासिक उपलब्धीको अनुपम दृष्टान्त हो ।

अर्कोतर्फराजनीतिक दलहरुबीच द्वन्द्व बढ्दै जा“दा मुलुक कस्तो गतिहिन अवस्थामा जकडिन पुग्छ भन्ने बुझ्न त झन् पछिल्लो एक वर्षो राजनीतिलाई नियाले पर्याप्त हुन्छ । आखिर हामी किन यसरी राजनीतिक जटिलतामा जेलिंदै गइरहेका छौं त - दलहरुबीचको तिक्तताले ऐतिहासिक संक्रमणको एकवर्षो अवधि खेर मात्र गएको छैन यसले ठूलो संर्घष्ा र बलिदानीका साथ प्राप्त उपलब्धीहरुसमेत गुम्न सक्ने खतरा उत्पन्न भएको छ । अहिले सतहमा देखिएको राजनीतिक जटिलताका मुख्य कारणहरुमा दलहरुबीचको विचारधारात्मक राजनीतिक मतभेद प्रमुख हो । तत्कालीन व्रि्रोही पक्ष नेकपा माओवादी र सात राजनीतिक दलहरुबीच सम्पन्न २०६२ साल मंसिर ७ गतेको १२ बुंदे सहमतिको उपलब्धी हासिल भइसकेपछि त्यसपछिको लागि राजनीतिक दलहरुबीचको साझा गन्तव्य तय हुन नसक्नु नै मुख्य विद्यमान विचारधारात्मक द्वन्द्वको अवस्था हो । पुराना संसदवादी दलहरुले एकहदसम्म तत्कालीन तानाशाह ज्ञानेन्द्रस“ग सत्तासाझेदारीका लागि बार्गेनिंग गर्न तत्कालीन व्रि्रोही दलस“ग एकाकार हुने उद्घोष गरेका थिए । त्यो त जनताको उच्च राजनीतिक चेतनाका कारण पुराना दलहरु आन्दोलनको मोर्चाबाट पछि हट्न नसकेका मात्र न हुन् ।

जेहोस् परिवर्तनकामी जनताको आम सहभागिताका साथ सम्पन्न जनयुद्ध र जनआन्दोलनले निदृष्ट गरेको लक्ष्य अनुरुप सबै राजनीतिक दलहरु हिंड्न नसक्दा यो गतिरोधको बिजारोपण भएको अकाट्य तथ्य जगजाहेर नै छ । यति हु“दाहु“दै पनि जनआन्दोलनको जननी जनयुद्धलाई पुराना संसदवादी दलहरुले अझैसम्म पनि अंगिकार गर्न नसक्नु नै समस्याको विचारधारात्मक द्वन्द्वको ज्वलन्त उदाहरण हो । अब यी यावत जटिलताहरुलाई पन्छाउन र आशंकाहरुको निराकरणका लागि फेरिपनि फुट होइन जुटकै आवश्यकता छ । राजनीतिक संक्रमणको उचित व्यवस्थापन र मुलुकको अग्रगामी रुपान्तरणको लागि फेरिपनि राजनीतिक दलहरुबीच उच्चस्तरको सम्झौता र सहमति हुन आवश्यक छ । सबै दलहरुबीच उच्चस्तरको सहमति कायम हुन सकेन भने अर्को आन्दोलन वा व्रि्रोहले मात्रै यो गतिरोधको अन्त्य गर्न सक्छ । यदि इतिहासले त्यसको माग गर्यो भने धेरैको राजनीतिक भविष्य समाप्त हुनेछ ।

मनिकर कार्की 'निवर्तमान'